296 - Pake

Ien kear binne wy mei ús fjouweren op de fyts nei pake en beppe west... mar sy wennen dan ek yn Makkum en dat wie in 35 kilometer hinne en itselde tal kilometers wer werom! Gjin kataai. Oan de oare kant: in alvestêdetocht is in 200 kilometer en dat dogge se ek op ien dei. Yn dat ljocht is in 70 kilometer mar in hoannetrêd.

It wie yn de tiid dat wy gjin auto mear hienen; der wie gewoanwei gjin jild mear foar. Ach, fan in soad fytsen is noch nea ien minder wurden, it iepenbier ferfier brocht ús nei in soad plakken en dan wie der ek noch aardige famylje dat ús wolris helle en brocht. Mar dy iene dei mei sinneskynwaar setten wy op de fyts ôf nei it âldereintehûs mei de ‘klassike’ namme: Avondrust. Wat ik noch fan de fytstocht wit, is dat wy yn de haven fan Harns efkes skoft hâlden hawwe. Op it trepke namen wy foto’s. Ik makke in foto fan heit, mem en myn sus en dêrnei makke myn sus in foto fan myn âlden en mij.

Och, wat hie ik in grouwélige hekel oan myn bril! Eins haw ik dat no noch, mar hjoeddedei kinne der linzen fanôf. Selfs fan de saneamde reservebril sjoch ik no ôf sa’n hekel haw ik oan sa’n ding. Likernôch de folsleine skoaltiid op it fuortset ûnderwiis hie ik de bril yn de skoaltas, útsein ûnder de lessen. Wêrom ik dat ding dan net yn in brillekoker hie, is my no in riedsel. Geregeld siet de bril platdrukt tusken de skoalboeken. Dêrtroch waard er – skelf dat er wie – noch stommer as er al wie! Under famylje hie ik de bril ek wol op, en sa ek dy kear dat wy nei pake en beppe fytsten. Mei dat stomme ding op de foto koe fansels net! Dat wa’t no hiel goed nei dat plaatsje sjocht, wurdt gewaar dat ik wat op myn knibbel dellein haw...

It keamerke yn Avondrust wie mar lyts en dochs stienen der noch fjouwer grutte stuollen yn en faaks ek noch in grutte tafel mei stuollen. Want wy sieten nea by de grutte minsken oan tafel – ja dat wie doe noch sa, doe hoegden bern net oeral op de snút by te sitten as binne it folwoeksenen – dat wêr sieten wy dan al? Dat moat oan de grutte tafel west ha.
It moaiste oan Avondrust wie de boppeste ferdjipping fan it ‘rekreaasjegebou’: dat seach út oer de Iselmar. Fierder wie der by it âldereintehûs in hertekamp... Of in geitekamp. Dêr wol ik ôf wêze.

Al mei al mar twa plakken dêr’t wy as bern efkes hinne koenen, wylst heit en mem mei pake en beppe sieten te praten. Yn dat lytse keammerke, tsjokfol meubels én stiiffol mei reek.

Sigarereek.

It wie op de gong al te rûken...

en it wie hearlik...

295 - Muoike Richt

't Hok waard folset mei âlde meubels. Muoike Richt wie krekt ferstoarn en om't se gjin bern hie moasten heit en mem it lytse keamerke yn 't âldereintehûs leech helje. De grutte rôze stoel gie mei nei Monnikendam; in oergryslik kitserige lampe bleau by ús en ek in berchmeubel. Wa is net ôfgryslik nijskierich nei wat der yn in âld meubel sit? Faaks in geheim doaske mei âlde papieren, foto’s en leafdesbrieven! Brieven dy’t ferhale oer oarlochsjierren weryn’t twa minsken fan inoar skieden wurde en dochs kontakt hâlde troch mei-inoar te skriuwen. ‘It giet hjir bêst, mar al hurd wurkjen’ skriuwt er, wylst er him mear dea as libbend fielt yn it fabryk yn Dútslân. ‘Wy rêde it hjir ek noch goed op, fergelikene mei de minsken yn it westen’ skriuwt se werom mei kâlde hannen en in waarm hert.

Sokssawat.

Mar nee, leafdesbrieven út de oarloch sieten net yn it berchmeubel fan muoike Richt.

Al in oar oerbliuwsel út de jierren ’40-’45.

Wannear’t it doarke fan it berchmeubel iepene waard, sprongen ús suver de triennen yn de eagen, troch in ynkringende rook. ‘It tekoart oan sjippe yn de oarlochsjierren, sil my nea wer oerkomme’, moatst sy tocht hawwe. En sa hier se seker 20 jier, bergen goedkeape stikjes sjippe bewarre yn dat iene kastje fan it berchmeubel.

In rook dy’t krekt wat tefolle nei blommen rûkte.

In rook dy’t krekt wat te fris en te skjin wie.

In rook dy't folslein yn it hout bebiten wie en dêr nea wer út ferdwine soe.

Sa is muoike Richt noch jierren by ús west.

Fan ‘e moarn luts ik it doarke fan myn waskbakmeubel iepen... Ik liuw dat muoike Richt no in plakje by my yn de does fûn hat!

294 - Krijn

Op it krúspunt oan it begjin fan de Skrâns, by it spoar moat ik stilhâlde foar de ferkearsljochten. Skean foar my, rjochts, stiet in oare fytser stil, te wachtsjen op grien ljocht. Se hat in berntsje yn in sitsje oan it stjoer. No ja, in bern... It lytse ding, ik kin oan it snútsje net sjen oft it in famke of in jonkje is, hat in brún pluzerich pakje oan. Mei kapusjon. En no komt it slimste: op dy kapusjon binne twa lytse earkes naaid! En dêrmei is it brune pluzerige pakje yn ien kear in bearefeltsje. It berntsje is ferklaaid as teddybear!

‘Wat bysûnder, jo fine it mar neat dat jo in bern, in minske op dizze wrâld set hawwe?’ wol ik freegje. Of: ‘It lytse ding mei no al net mear wêze wa’t er is? It moat him of har no al oars foardwaan? Jo wienen leaver befallen fan in teddybear?’ Dat tink ik allegear, mar ik freegje it fansels net echt, want wêr sil ik my mei bemoeie. As dizze mem har bern ferklaaie wol as teddybear, moat sy dat hielendal sels witte. En ik wit net hoe gau ik harren ynhelje moat, as it ljocht op grien springt.

Ik kin it net oansjen! Fluch traapje ik oer it spoar, de Schrâns op, ik flean eltsenien foarby.

Mar gelokkich net sa fluch, dat álles oan my foarby giet: dy rook dy’t healwei de Schrâns hinget, kringelet gewoan myn noastergatten yn... de rook fan de grilde hintsjes, by de doar fan de kwaliteitslachter.

Likernôch 20 jier yt ik gjin fleis mear – mar dan wol wer fisk dat dat ‘gjin’ is net hielendal wier – om’t ik it begrutlik fyn (guon) bisten te iten. Dat wol fansels net sizze, dat ik guon smaken en roken net in lyts bytsje mis betiden. Dat missen is wier net slim, it makket it libben net minder moai, der is selfs goed mei te libjen, mar dochs.

De smaak fan in heal-om-heal gehakbal.

De útbakte spekjes troch de stampot andyvje.

De rook, de smaak én de oantinkens fan de grilde, heale hin.

Wa’t de merke fan Sint Jabik fan de jierren ’70-’80 foarige ieu ken, dy snapt fuortendaliks wêr’t dy lêste ‘tik’ weikomt. Trije dagen yn it jier waard der sûpt, swalke tusken ‘de Aardappelbeurs’ en ‘de Brouwerij’, waard der mei-lald op ‘Duo Klik-Klak’, waard der op oare skouders as oars omhongen, waarden der rûntsjes draaid yn de sweef fan Ale Kooistra (doe noch mei in echt draaioargel), waarden der oaljekoeken iten, punten fersammele en wer ynlevere by de bulldozers of griperkes.

Efkes tuskentroch: op it Bildt is fansels gjin merke mar is it ien kear yn it jier ‘met’!

Moandeitemoarn wie de merk – op it Bildt ‘de dissys’ – yn de Hofstraat en middeis foar de skoalbern de spultsjes op it fuotbalfjild. Oerlaapjend, sa oan it ein fan de moarn oant healwei de middei wie it matinee: yn de boppeseal by ‘Schuit’ spilen ‘de Wiko’s’ en waard der sa host en sprongen dat de lampe ûnder yn it kaffee boppe it biljert, hin en wer gong. Mei in bêst stik yn de kraach gong it selskip healwei de middei, yn in meanderende stream, nei it Oosteinde foar in grilde, heale hin by ‘Kip fan Krijn’. Tsientallen minsken sieten op ‘e stoepe, hingjend tsjin de gevels fan Vaartjes, Van der Meer, de Spar en oare winkels en sie lalden en songen efkes net. Der moast kluift wurde: neat lekkerder op dat stuit – nei te folle bier – as yn in fette hin omhaffelje. Oan it ein fan de middei wienen de stoepe en de dyk tsjinoer Kip fan Krijn omtovere yn in see fan hinnebonken. Moandei wie fierwei de bêste dei foar Krijn.

En myn dei is, nei de argewaasje om it bearke, ek yn ien klap wer goed! 

293 - Heit

As ik it sa om my hinne hear, bin ik âlderwetsk wat de persoanlike hygiëne oanbelanget. Ik stean nammentlik net alle dagen, moarns ûnder de brûs en dat likenet sa njonkenlytsen de standert te wêzen. Ik haw fan ús mem noch de technyk meikrige fan it waskjen mei in waskhantsje en in stikje sjippe. It leafst in stikje ‘Lux-sjippe’ út in wyt papierke mei in reade roas derop. Dat dûsen hoecht foar my dus net alle dagen; trije kear wyks is genôch. It giet my net om it wetter, hoewol’t ik troch de ‘Wêz-wiis-mei-wetter-kampanjes’ op de legere skoalle al gau it gefoel haw dat ik wetter fergriem. It giet my benammen om it wiet wurden fan it hier. Alle dagen dat lange hier waskje, is tiidslinend en neffens my ek net goed. Myn teory is, oft it no wier is of net, dat hoe faker it hier wosken wurdt, hoe flugger it fet wurdt. Dat sit sa, yn myn teory: wannear’t by it dûsen it tinne, fetlaachje fan de hûd op de holle mei dat gemyske guod losmakke en fuortspield wurdt ‘tinkt’ de hûd: “Gau in nije laach meitsje! De holle is ûnbeskerme!” Wannear’t it laachje dan de oare deis wer fuortfage wurdt tinkt de hûd: “Jemigdepemig, it is alwer fuort! Faaks wie it net genôch!” En dan giet de hûd hielendal ‘los’ en wurket it noch hurder oan in gruttere fetlaach... ensafuorthinne.

‘In plestik mûtske foar ûnder de brûs?’ hear ik jo tinken. Ik haw in prachtich eksimplaar mei blomkes derop yn fleurige kleuren... mar it bliuwt in gegriem om de râne fan dy badmûts hinne. Nee, doch my dan dochs mar dat hurde, rûge waskhantsje.

It prosedee: kraan iepen en wachtsje oant it wetter lekker waarm is – de foarljochter fan de eardere Waterleiding Friesland keart him no om yn it grêf – en dan goed mei it stikje sjippe oer it wiete waskhantsje wriuwe. Dernei lekker rosse mei dat aromatyske stikje badstof oant de hûd gloeit en blijread is. Dan komt it dreechste part: de sjippe moat út it waskhantsje en dat kostet gewoan tiid en wetter. Ik freegje my wier ôf hoe’t men dat eartiids die doe’t der net streamend wetter út in kraan kaam, mar men in lampetkanne en in komke brûkte. Yn elts gefal: mei it frisse, sjippefrije waskhantsje moat de sjippe op de hûd wer fuortfage wurde en dan de lea mei in like rûge handoek ôfdroegje. Klear!

Dat lêste liich ik, hear. Ik hâldt hielendal net fan rûge handoeken, mar yn in nostalgysk ferhaal heart de handoek bûten oan de waskline droege te wurden en dêrnei as in planke omheech te stean...

Sa as ik twa of trije kear wyks ûnder de brûs stap, die heit dat eartiids ek. Op sneontemiddei kaam dêr foar him in hanneling by, nammentlik: wiet skeare. Wat no myn kniperbakje is, wie oant syn dea heits skearkomke: in emaljen-ien mei op de boaiem in reade roas. Nei it skearen en dûsen smarde heit de holle yn mei in bêste laach krêm: de wrâldferneamde, út it blauwe blik mei wite letters. It wurd ‘krêm’ sierlik skreaun, en it wurd NIVEA mei krêftige blokletters derboppe.

Alle moarns – dûst of wosken – smar ek ik NIVEA op de holle en is heit efkes werom.

292 - Blokje

Net dat ik as famke yn it manljushúske kom, mar dochs ken ik it.

Eartiids kaam it ien gewoan temjitte; en sa ek my. Bygelyks yn it dompige gonkje by de húskes fan de ‘Aardappelbeurs’. De flier fan dat gonkje wie neffens my altiten wat klam en glysterich, en troch it yn- en útwâden ek noch smoarch. Drekkich. Boppe de rook fan bier en sigaretten kaam yn dat gonkje dy rook fan it manljushúske út. Nee, ik bedoel net de rook fan húskeguod, mar de rook fan it blokje dat yn de pisbakken lei. Wat is it yngrediïnt dat dat wite blokje fuort werkenber makket? It is oant no foar my in grut mystearje...

Ien kear hie ik de kâns om it út te finen. As studint hie ik in fakânsjebaantsje op in lytse kemping mei ien waskhok. By dat baantsje hearde fansels it skjinhâlden fan de dûsromtes, waskbakken, potten en pisbakken. En ja, it is wier: guon minsken binne grutte baargen en kinne blykber de spoaren fan harren eigen ‘guod’ net efkes fuorthelje. Mar de measte minsken kinne dat gelokkich al. Fanwegen dy pear baargen wie der de hegedrukspuit! Goed wat wetter derop mei in soad krêft, noch efkes mei in doekje de boel ôfseamje en klear wer. Al mei al foel my it skjinhâlden fan ‘it wiete diel’ net ôf.

Ien kear seach ik dat de kollega yn it biezem-, wetter-, sjippe- en amerhok in wyt blokje út in ferpakking krige, it blokje yn lytsere stikjes bruts en yn alle pisbakken in brokje goaide. Dát wie it momint om op dy ferpakking te sjen om it foar altiten en ivich te witten. Mar dat haw ik net dien.

It skjinmeitsjen fan de manljushúskes wie de earste kear dat ik oan dy kant fan it sanitêrgebou kaam, wylst ien my dêr earder al folle earder ris hawwe woe. Dat wie yn de jierren santich op kemping ‘De Noordster’ yn Dwingeloo, dêr’t wy in fêst plak hienen mei in kerreven. Yn dy tiid leinen wy gauris yn it swimbad en wie it handich dat de lange ljochte hierren der ôfknipt waarden. De frou fan in kollega fan ús heit koe wol knippe. Dat die se thús en ik wit no wol wêrom sy net yn in kappersaak wurke, want och heden wat seach ik der út! As hienen in pear mûzen yn it tsjuster as hierknippers oan it wurk west. Koart pylkerich hier. En dat hie ik ék noch in briltsje op. Wat in sneu bern.

Doe’t ik ris by de frouljushúskes op de kemping stie te wachtsjen sei in frou tsjin my: “Do moatst oan de oare kant fan it gebou wêze, hear!”

Ik tink dat der wol mear as tsien jier oerhinne gongen is, eat it grutte gat dat yn myn kwetsbere ego slein waard, wer in bytsje tichtgroeid wie...